Savjetodavno mišljenje Međunarodnog suda pravde o kosovskoj Deklaraciji o nezavisnosti iz etičke perspektive!

Joakim Riker, Specijalni predstavnik i šef UNMIK-a u vremenu proglašenja Deklaracije o nezavisnosti Kosova, planski i kontinuirano je DEZINFORMISAO Generalnog sekretara UN Ban-Ki-muna i posljedično Savjet bezbjednosti UN i svjetske medije o stvarnim autorima Deklaracije o nezavisnosti Kosova, što je dovelo do priznanja nezavisnosti Kosova od strane niza država koje su takvu odluku zasnovale na dezinformaciji.

Piše: Bojan Bajić

Skoro pa slučajne okolnosti su dovele mene koji se bavim analizama u slučajevima kršenja standarda poslovne i profesionalne etike u problematičnim privredno-pravosudnim sporovima (Business Ethics Case Analysis), koji uključuju poslovne prevare i korupciju, da proučim presudu Međunarodnog suda pravde iz 2010.godine u vezi Deklaracije o nezavisnosti Kosova, kao i više izjašnjenja zainteresovanih država pred istim sudom. U mom poslu je opšte poznato pravilo da se 90% energije ulaže u rasvjetljavanje događaja, ponašanja i činjenica do najsitnijih detalja, a 10% vremena u podvođenje stvarnog stanja stvari pod neko definsano pravilo ponašanja. S druge strane, pravna struka 90% vremena razmišlja o pravnim normama, pa često površno utvrdi faktografiju o tome šta se stvarno desilo, prilikom čega dolazi do redukcije stvarnog činjeničnog događaja u neki izvitopereni pravni događaj.

Ovaj tekst nije pravna analiza presude MSP, već analiza kršenja etičkih standarda ponašanja uključenih aktera.

Republika Srbija predlaže pogrešno pitanje u Generalnoj skupštini UN

Upravo iz ovih razloga su pravni eksperti Republike Srbije formulisali pitanje za Medjunarodni sud pravde na način da nisu prethodno primijetili ko je autor Deklaracije o nezavisnosti Kosova, tako da u suštini Republika Srbija nije ni znala protiv čega se bori kada je u Generalnoj skupštini UN pokrenula pravnu borbu protiv Deklaracije o nezavisnosti Kosova. Ako je za utjehu, skoro cijeli svijet je bio obmanut na ovom pitanju.

Ono što je na prvi pogled očito iz dokumenata Međunarodnog suda pravde, javno dostupnih na internetu, jeste da je skoro cijeli svijet 17.02.2008.godine bio u zabludi oko toga šta se desilo tokom zasjedanja Skupštine Kosova u Prištini kada je proglašena Deklaracija o nezavisnosti Kosova. Svijet je bio ubijeđen da je taj dokument usvojila Skupština Kosova i na osnovu toga su mnoge države u danima i mjesecima koji su uslijedili priznale nezavisnost Kosova, a mnoge države su suprotno tome odbile da priznaju Kosovo smatrajući da Skupština Kosova nije imala pravo da to uradi. Ni jedni ni drugi nisu znali o čemu stvarno treba da zauzmu stav.

MSP presudio da nije Skupština Kosova usvojila Deklaraciju o nezavisnosti

Međutim, MSP je u julu 2010.godine utvrdio da Deklaracija o nezavisnosti Kosova nije usvojena od Skupštine Kosova kao dio pravnog sistema unutar Rezolucije 1244, već da su to uradili politički lideri većinskih Albanaca sa Kosova koji sebe nisu deklarisali kao Skupština Kosova, tj. nisu djelovali unutar okvira uspostavljenog Rezolucijom 1244, pa samim tim je zaključeno da to djelovanje nije ni bilo protivno specijalnom međunarodnom pravu uspostavljenom pomenutom Lex specialis Rezolucijom 1244. Kada je na ovaj način izbjegnuta Rezolucija 1244, ostao je manji problem MSP-u da utvrdi da djelovanje političke grupe autora deklaracije nije protivno ni generalnom međunarodnom pravu, jer nigdje nije međunarodno propisana zabrana da se izrazi demokratska politička volja kroz usvajanje Deklaracije o nezavisnosti, a sud zbog usko postavljenog pitanja nije išao dalje da utvrđuje pravne posljedice deklaracije, pravo na secesiju od međunarodno priznate zemlje, priznanje od strane drugih država, itd. 

Mnogi pravnici širom svijeta su ukrstili koplja u vezi presude MSP, uključujući i pojedine sudije tog suda koji su izdvojili svoja mišljenja, koji su smatrali da je MSP izveo sudsku sofistiku i na manipulativan način izbjegao da Deklaraciju o nezavisnosti pripiše privremenoj Skupštini Kosova. Ovo je možda legitimno viđenje na površini događaja, ali kada se istraži dublja etička pozadina događaja vezanih za 17.02.2008.godine dobija se potpuno nova perspektiva.

Postavlja se pitanje kako je moguće da Generalna skupština UN, 8.10.2008.godine (8 mjeseci nakon usvajanja Deklaracije o nezavisnosti Kosova) usvaja rezoluciju 63/3 (77 glasova ZA, 6 PROTIV, 74 UZDRŽANO) kojom traži od Međunarodnog suda pravde da odgovori na pitanje: ‘’Da li je jednostrano proglašena Deklaracija o nezavisnosti od strane privremenih institucija samouprave na Kosovu u skladu sa međunarodnim pravom?’’ Kako je moguće da Srbija koja je inicirala postavljanje pitanja nije znala šta se desilo 17.02.2008.godine u sali Skupštine Kosova? Kako je moguće da 150 država u GS UN koje su glasale o ovoj inicijativi Srbije takođe nije znalo ko je usvojio Deklaraciju o nezavisnosti Kosova? Da li je moguće da su države koje su priznale Kosovo odmah nakon 17.02.2008.godine, tu odluku o priznanju donijele na bazi pogrešne informacije o tome ko je stvarno proglasio nezavisnost?

Potpredsjednik suda Peter Tomka sumnjičav u odluku većine sudija MSP

Najbliže otkrivanju pozadine ove greške, zabune ili čak manipulacije, bio je sudija-potpredsjednik MSP-a Peter Tomka, koji je u svojoj izdvojenoj izjavi kritikovao većinu sudija koja je odlučila da autori deklaracije nisu djelovali u okviru privremenih institucija, pa u tački 12. ističe: ‘’Ovaj zaključak nema čvrstu osnovu u činjenicama koje se odnose na usvajanje deklaracije, i nije ništa drugo do ‘post hoc’ intelektualni konstrukt. Zaključak većine implicira da svi relevantni akteri nisu tačno znali ko je usvojio deklaraciju 17. februara 2008. u Prištini: Srbija, kada je predložila pitanje; druge države koje su bile prisutne u Generalnoj skupštini kada je usvojila rezoluciju 63/3; generalni sekretar Ujedinjenih nacija i njegov specijalni predstavnik; i, što je najvažnije, premijer Kosova kada je predstavio tekst deklaracije na posebnoj sjednici Skupštine Kosova’’.

Kao što rekoh, sudac Peter Tomka je bio blizu, možda je i sumnjao dok se čudio ovoj situaciji, ali je pogriješio kada je svu krivicu prebacio na MSP i savjetodavno mišljenje označio kao ‘post hoc’ intelektualni konstrukt, jer ima istine i na drugoj strani, da je MSP samo konstatovao stvarno stanje stvari koje je ‘pre hoc’ već davno bilo osmišljeno i provedeno u praksi. Takođe, istina je da su mnogi relevantni akteri bili obmanuti ili postupali u neznanju, ali ne svi, jer je neko ipak morao pripremiti i provesti obmanu. U nastavku ćemo u dokumentima istraživati ko je znao istinu od samog početka.

Ban-Ki-mun proširio dezinformaciju u Savjetu bezbjednosti UN i širom svijeta

Hajde prvo da utvrdimo ko je prvi razglasio cijelom svijetu da je Skupština Kosova usvojila Deklaraciju o nezavisnosti. To je bio Ban-Ki-mun, generalni sekretar Ujedinjenih nacija. 17.02.2008.godine je održana hitna zatvorena sjednica Savjeta bezbjednosti UN povodom proglašenja nezavisnosti Kosova, nakon koje je Ban-Ki-mun izjavio novinarima da je on informisan od strane svog Specijalnog predstavnika i šefa UNMIK-a na Kosovu, Joakima Rikera, da je Skupština privremenih institucija samouprave na Kosovu danas usvojila Deklaraciju o kosovskoj nezavisnosti.

Ovakvo saopštenje još uvijek stoji na web stranici UN-a:

‘’The Council was briefed today by Secretary-General Ban Ki-moon on the latest developments in Kosovo, the Serbian province run by the UN since Western forces drove out Yugoslav forces amid inter-ethnic fighting in 1999.

Speaking to reporters afterwards, Mr. Ban said he had been informed by his Special Representative and Head of the UN Interim Administration Mission in Kosovo (UNMIK), Joachim Rücker, that the Assembly of Kosovo’s Provisional Institutions of Self-Government earlier today adopted a resolution declaring Kosovo’s independence.’’

Ovdje jasno zaključujemo da Ban-Ki-mun obavještava članove Savjeta bezbjednosti i javnost svijeta o onome sa čim ga je upoznao Specijalni predstavnik i šef UNMIK-a sa Kosova, Joakim Riker. Nije razumno za pretpostaviti da Ban-Ki-mun koji sjedi u Nju Jorku i upravlja poslovima UN-a kao svjetske organizacije, koja okuplja preko 190 država, može znati šta se u detalje desilo u Prištini 17.02.2008.godine. Tako da razumno isključujemo umišljajnu uključenost Ban-Ki-muna u širenju ove dezinformacije. Naknadno ćemo analizirati ulogu Joakima Rikera u ovom poslu i eventualnu njegovu umiješanost u svjesno dezinformisanje Generalnog sekretara UN i posljedično Savjeta bezbjednosti i šire javnosti.

Ako se sad nakratko vratimo na 8.oktobar 2008.godine kada je GS UN izglasao rezoluciju da se postavi pitanje Medjunarodnom sudu pravde, već sutradan, 9.oktobra 2008.godine, Ban-Ki-mun piše predsjedniku Međunarodnog suda pravde i obavještava ga da je GS UN postavila pitanje i dostavlja Rezoluciju 63/3 u kojoj u preambuli piše: ‘’Podsjećajući se da su 17.februara 2008.godine Privremene institucije samouprave na Kosovu proglasile nezavisnost od Srbije’’.  

Iz prethodnog se vidi da Ban-Ki-mun i njegova administracija u momentu slanja pisma MSP-u već 8 mjeseci žive u uvjerenju da su privremene institucije na Kosovu te koje su proglasile nezavisnost. Do ovog trenutka je više desetina zemalja priznalo nezavisnost Kosova, ali pokazaće se da su argumentaciju za priznanje mnoge države zasnovale na dezinformaciji.

MSP otkriva da UN koristi netačni prevod Deklaracije sa albanskog na engleski i francuski jezik

MSP je utvrdio da je originalni jezik Deklaracije o nezavisnosti od 17.2.2008.godine albanski i da je ista napisana na dva lista papirusa, a da MSP za potrebe izrade svog savjetodavnog mišljenja koristi prevod na engleski i franscuski, koje im je u dosijeu uz postavljeno pitanje dostavio Ban-Ki-mun, Generalni sekretar Ujedinjenih nacija. MSP je dalje utvrdio da je 17.02.2008.godine sadržaj Deklaracije pročitan, da je glasalo 109 od 120 članova Skupštine Kosova, plus premijer i predsjednik Kosova (minus 10 Srba i 1 Goranac), nakon čega je Deklaracija potpisana od prisutnih. Dalje je utvrđeno da Deklaracija nije poslana Specijalnom predstavniku i šefu UNMIK-a Joakimu Rikeru kako bi bila publikovana u Službenim novinama Privremenih institucija samouprave na Kosovu, pa tako nije ni objavljena u Službenom glasniku.

MSP dalje utvrđuje da se nigdje u originalnoj verziji Deklaracije na albanskom jeziku (koji je jedini autentični tekst) ne pominje Skupština Kosova. Riječi ‘Skupština Kosova’ se pojavljuju jedino u zaglavlju Deklaracije u engleskom i francuskom prevodu, koje je u dosijeu dostavio Ban-Ki-mun. Dodatno MSP utvrđuje da se forma i stil pisanja Deklaracije razlikuje od forme i stila akata koje usvaja Skupština Kosova, pa tako Deklaracija počinje sa: ‘’We, the democratically-elected leaders of our people…’’. Takođe je razlika u tome što za odluke Skupštine Kosova ne glasaju i ne potpisuju premijer i predsjednik Kosova, već samo predsjednik Skupštine nakon glasanja samo članova Skupštine.

Iz ovih činjenica jasno vidimo zašto MSP Deklaraciju o nezavisnosti nije utvrdio kao akt usvojen od privremene Skupštine Kosova, jer zdravorazumski gledano sve upućuje da ovaj akt stvarno nije usvojila Skupština iako se događaj desio u sali Skupštine, jer samim tim što akt nije objavljen u Službenom glasniku, što se izvorna albanska verzija ne referiše na ustav i Skupštinu Kosova, ima širi sastav potpisnika od članova Skupštine, uz ostale pojedinosti, sve upućuje da su potpisnici Deklaracije djelovali izvan sistema privremenih institucija. Međutim, za potrebe našeg istraživanja smo otkrili jednu novu činjenicu, a to je da, kako sud tvrdi, Joakimu Rikeru nije poslana ova Deklaracija da se objavi u Službenom glasniku, a da je Ban-Ki-mun u posjedu imao engleski i francuski prevod na kojima je u zaglavlju pogrešno stajalo ‘’Skupština Kosova’’, što je utvrdilo Ban-Ki-muna u uvjerenju da je Skupština usvojila Deklaraciju.

Zašto je Joakim Riker, specijalni predstavnik UN-a za Kosovo, dezinformisao Ban-Ki-muna?

Još uvijek u ovom tekstu ne znamo ko je ove krive prevode poslao Ban-Ki-munu, ali za pretpostaviti da je to uradio Joakim Riker koji je, kako smo gore vidjeli, još 17.02.2008. javio Ban-Ki-munu da je Skupština Kosova usvojila Deklaraciju. Pretpostavljamo da oficijelni prevodi nisu mogli istog dana biti urađeni i poslani Ban-Ki-munu, već je to naknadno urađeno, što sve zajedno podupire pogrešno uvjerenje Ban-Ki-muna da je Skupština usvojila Deklaraciju, pa on po automatizmu dalje dezinformiše Savjet bezbjednosti, države članice UN i svjetske medije.

U slučaju da Specijalni predstavnik Joakim Riker nije odmah shvatio šta se desilo na Skupštini, pa da je eventualno 17.02.2008.godine ishitreno i pogrešno informisao Ban-Ki-muna da je Skupština Kosova usvojila Deklaraciju, morao bi pravu istinu saznati već nakon nekoliko dana kada shvati da Deklaracija ne stiže u njegov ured kako bi se objavila u Službenom glasniku, kada bi iz etičkih razloga trebao javiti Ban-Ki-munu da se ne radi o Skupštini kao autoru Deklaracije, kako bi se Ban-Ki-mun korigovao u svojim izjavama.

MSP u svom obrazloženju otklanja nedoumicu i oko ovog pitanja kada utvrđuje da je 28.marta 2008.godine (više od mjesec dana nakon proglašenja Deklaracije) Generalni sekretar Ban-Ki-mun, podnio Savjetu bezbjednosti periodični izvještaj UNMIK-a o stanju na Kosovu (kojim tada rukovodi Joakim Riker), u kojem se ponovo zvanično navodi da je Skupština Kosova održala sjednicu tokom koje je usvojila deklaraciju nezavisnosti. Eng.: ‘’the Assembly of Kosovo held a session during which it adopted a ‘declaration of independence’, declaring Kosovo an independent and sovereign State’’ (United Nations doc. S/2008/211, para. 3).

Iz prethodnih činjenica zaključujemo da UNMIK kontinuirano dezinformiše Generalnog sekretara i Savjet bezbjednosti i više nema dileme da se radi o planskom dezinformisanju.

Značajno ćutanje šefa UNMIK-a, Joakima Rikera iz ugla MSP-a

Poznato je da je Vlada Republike Srbije hitno zasjedala, te i prije 17.02.2008.godine donijela odluku o poništenju akata o proglašenju nezavisnosti Kosova i uputila zahtjev šefu UNMIK-a Joakimu Rikeru: ‘’Vlada Republike Srbije zahteva da Specijalni predstavnik Generalnog sekretara Ujedinjenih nacija preduzme sve mere koje mu stoje na raspolaganju prema Rezoluciji 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, kao i prema drugim aktima tog organa Ujedinjenih nacija, da spreči kršenje Povelje Ujedinjenih nacija i Rezolucije 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, i da odmah poništi sve akte i radnje kojima se protivpravno proglašava jednostrana nezavisnost Pokrajine, kao i da predupredi svako dalje kršenje te rezolucije, drugih akata Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, Povelje Ujedinjenih nacija i važećih normi i pravila međunarodnog prava.’’

Joakim Riker je ćutao na ovaj zahtjev Vlade Republike Srbije, ali se kasnije ispostavilo da je ovo ćutanje poprimilo istorijski značaj.

Prvo je ovo ćutanje Joakima Rikera analizirao MSP u svojoj presudi u kojoj je u tački 108. zaključeno sljedeće:

‘’Reakcija Specijalnog predstavnika (op.a. Joakima Rikera) Generalnog sekretara UN (op.a. Ban-Ki-muna) na deklaraciju o nezavisnosti također je od određenog značaja. Ustavni okvir Kosova je dao Specijalnom predstavniku moć da nadgleda i, u određenim okolnostima, poništi akte Privremenih institucija samouprave na Kosovu. U prethodnim prilikama, posebno u periodu između 2002 i 2005, kada je Skupština Kosova pokrenula inicijativu da promoviše nezavisnost Kosova, Specijalni predstavnik je kvalifikovao određene akte da su nekompatibilni sa ustavnim okvirom na temelju toga što se smatralo da su ti akti ‘izvan opsega nadležnosti Skupštine Kosova’’ (United Nations dossier No.189, 7 February 2003) i stoga izvan ovlasti Skupštine Kosova.’

Ćutnja Specijalnog predstavnika Generalnog sekretara UN uoči deklaracije o nezavisnosti 17.02.2008.godine sugeriše da on nije smatrao da je to akt Privremenih institucija samouprave na Kosovu koji su dizajnirani da bi stupili na snagu unutar pravnog poretka za čiji je nadzor bio odgovoran. Kao što je dotadašnja praksa pokazala, on bi u skladu sa svojom dužnošću bio dužan preduzeti mjere u vezi sa aktima Skupštine Kosova koje bi smatrao da su ‘ultra vires’ – (op.a. prekoračili ovlašćenja).’’

Iz prethodnog vidimo da MSP smatra da je ćutanje Joakima Rikera dodatni dokaz da Deklaraciju nije usvojila Skupština Kosova jer bi po mišljenju MSP-a Specijalni predstavnik poništio Deklaraciju o nezavisnosti da je istu usvojila Skupština Kosova, kao što je to rađeno u prethodnim sličnim situacijama u periodu od 2002. do 2005.godine.

MSP otkriva ali ne konstatuje dezinformisanje Savjeta bezbjednosti od strane UNMIK-a

Međutim, MSP dalje navodi jednu čudnu rečenicu u kontekstu gore elaboriranog UNMIK izvještaja o stanju na Kosovu od 28.03.2008.godine u kojem se relativizuje pominjanje Skupštine Kosova kao usvajatelja Deklaracije o nezavisnosti, sljedećim riječima: ‘’To je bio normalni periodični izvještaj UNMIK-ovih aktivnosti, čija je svrha bila da informiše Savjet bezbjednosti u vezi razvoja na Kosovu; to nije imalo namjeru da bude legalna analiza deklaracije ili kapacitet u kojem su postupali oni koji su je usvojili.’’

Sud navodi da je svrha periodičnog izvještaja ‘da informiše Savjet bezbjednosti’, ali se sud ne pita zašto se periodičnim izvještajem ‘dezinformiše Savjet bezbjednosti’.

Za našu analizu nije bitno što MSP smatra da kontinuirano dezinformisanje Savjeta bezbjednosti od strane UNMIK-a u vezi stvarnih kreatora Deklaracije o nezavisnosti nema snagu pravne analize Deklaracije i kapaciteta u kojem djeluju autori deklaracije, jer to MSP smatra uobičajenim periodičnim izvještajem o novostima na Kosovu, međutim nama je od presudnog značaja da utvrdimo razloge i tok ove kampanje dezinformisanja koja je imala presudan uticaj na države koje su priznale nezavisnost Kosova, jer je veliko pitanje koliko bi država priznalo nezavisnost Kosova da je znalo da je Deklaraciju o nezavisnosti proglasila politička grupa lidera koja je napustila privremene institucije.

Moraće se utvrditi pozadina kontradiktornosti u kojoj Joakim Riker zna da Deklaraciju o nezavisnosti nije usvojila Skupština Kosova, jer ista nije objavljena u službenom glasniku privremenih institucija, pa zbog toga ne mora koristiti svoje nadležnosti da istu poništi, kao što su Specijalni predstavnici na Kosovu prethodno poništavali takve akte Skupštine, ali paralelno i istovremeno UNMIK održava svijet u zabludi da je Deklaraciju usvojila Skupština Kosova.

Ko je još znao za suptilnu distinkciju između Skupštine Kosova i političkih autora Deklaracije?

17. aprila 2009.godine, 14 mjeseci nakon usvajanja Deklaracije o nezavisnosti, izjašnjenje MSP-u dostavljaju autori deklaracije, sada predstavnici novoproglašene Republike Kosovo, na 298 stranica.

Radi pojašnjenja procedure, nakon što je MSP zaprimio pitanje Generalne skupštine UN u oktobru 2008.godine, MSP šalje dopis svim državama članicama UN i ostavlja mogućnost da sve zainteresovane države dostave svoje izjašnjenje na temu u roku od 6 mjeseci. Isto čini oko 35 država plus autori deklaracije. Tu su SAD, Rusija, UK, Španija, Argentina, Slovačka, Češka, Kipar, Kina, Švajcarska, Rumunija, Albanija, Austrija, Egipat, Njemačka, Finska, Poljska, Luksemburg, Libija, Srbija, Iran, Estonija, Norveška, Holandija, Slovenija, Latvija, Japan, Brazil, Irska, Danska, Azerbejdžan, Maldivi, Sijera Leone, Bolivija, Holandija.

Sva izjašnjenja država su bila javna za učesnike pred sudom, pa je onda ostavljen novi rok od 3 mjeseca da se dostave izjašnjenja na izjašnjenja, nakon toga su organizovana usmena saslušanja uz mogućnost da sudije postavljaju pitanja, što je otprilike bila procedura koja je vodila do odluke suda u julu 2010.godine.

Autori Deklaracije

Novoproglašena Republika Kosovo u svom izjašnjenju vezano za Deklaraciju, u tački 6.01., odmah na početku navodi da suprotno obmanjujućem jeziku u postavljenom pitanju koje je Generalna skupština UN dostavila sudu, Deklaracija nezavisnosti nije akt Privremenih institucija samouprave na Kosovu. 

U originalu na engleskom je to ovako napisano:

Već iz prve rečenice izjašnjenja u vezi Deklaracije vidimo da novoproglašena Republika Kosovo samouvjereno optužuje Generalnu skupštinu UN-a za obmanjujući jezik, te autoritativno i bez dileme tvrdi da je Deklaracija usvojena izvan privremenih institucija. Interesantno je primijetiti da su desetine država koje su dostavile svoja izjašnjenja na stotinama stranica u neznanju tumačile Deklaraciju kao akt privremenih institucija, uključujući tu i Republiku Srbiju koja je pokrenula pitanje, na koji način nisu znali protiv čega se bore na sudu, dok neki drugi nisu znali šta podržavaju, pa se opravdano postavlja pitanje kome je navodni ‘obmanjujući jezik’ bio na korist, a kome na štetu i ko bi trebalo koga da optuži za ‘obmanjujući jezik’.

U tački 6.04. Kosovo navodi da se nije krila izglednost da će biti usvojena Deklaracija o nezavisnosti, pa tako navode da je 12.02.2008. (pet dana prije Deklaracije o nezavisnosti) stalni predstavnik Republike Srbije u UN tražio vanredni sastanak Savjeta bezbjednosti UN kako bi se razmotrila teška situacija na Kosovu gdje se vrše pripreme za jednostrano proglašenje nezavisnosti od strane Privremenih institucija samouprave na Kosovu.

Ovdje je interesantno što Kosovo u tom trenutku ne saopštava javno da Deklaraciju neće usvojiti Privremene institucije već neki drugi autori, kako bi se izbjegao ‘obmanjujući jezik’ na koji autori deklaracije naknadno upozoravaju sud i kako bi se u samom startu otklonile sve nedoumice, a ni Joakim Riker se kako vidimo nije oglasio da pojasni situaciju ni prije ni posle proglašenja nezavisnosti.

U tački 6.05. počinje zaplet gdje se kaže da su rano u nedjelju 17.02.2008.godine, predsjednik Fatmir Sejdiju i premijer Hašim Tači zahtijevali sazivanje vanredne sjednice Skupštine na kojoj bi se hitno razmotrilo pitanje deklaracije o nezavisnosti. U tački 6.06. se pojašnjava kako se zbog izvanrednih okolnosti nije sastala Privremena Skupština, koja ima drugačija pravila sazivanja sjednice od načina kako je sazvana Skupština tog dana. Naime, pojašnjava se da Privremenu Skupštinu može sazvati ili predsjednik Skupštine samostalno ili na zahtjev premijera ili na zahtjev najmanje 40 parlamentaraca, ali to kako kažu nije bio slučaj tog dana, jer su vanrednu sjednicu od predsjednika Skupštine zatražili zajedno premijer i predsjednik Kosova, a predviđeno je da to može zatražiti samo premijer bez predsjednika Kosova.

Iz prednje dvije tačke se vidi namjera da se u očima javnosti stvori utisak da će zasjedati Skupština Kosova, jedna jedina koja je funkcionisala već 7 godina, a to je bila svima dobro poznata Privremena Skupština Kosova u okvirima Rezolucije 1244, ali da se u proceduralnim detaljima od samog početka pravila formalno-pravna distinkcija između Privremene Skupštine Kosova i političke grupe koja je proglasila nezavisnost. Ovdje se radi o tako sitnim proceduralnim detaljima da čak i razni gosti koji su tog dana sjedili na galeriji Skupštine i posmatrali događaj nisu imali nikakvu šansu da uoče distinkciju između postupanja Privremene Skupštine i političke grupe autora Deklaracije.

U tački 6.08. se ističu dodatni dokazi koji ukazuju da nije Privremena Skupština usvojila Deklaraciju, pa se navodi da su se predsjednik Skupštine, predsjednik Kosova i premijer obratili skupu i da su sva trojica istakli da je sjednica 17.02.2008.godine više nego ’uobičajena’ sjednica Skupštine (eng. 17 february 2008 meeting was more than a ’usual’ meeting of the Assembly). Predsjednik Kosova je podvukao da je ovo ‘’istorijska sjednica Skupštine Kosova’’, koja dijeli istoriju Kosova na dva dijela: prije i posle nezavisnosti. Premijer Tači je opisao da je to ‘’istorijski dan’’ koji ‘’dovodi do kraja dugi proces’’, ‘’dan novog početka’’. Predsjednik Skupštine Krasnići je rekao da je ovo ‘’istorijski momenat za budućnost naroda Kosova’’.

U tački 6.09. se pojašnjava da je Deklaracija pročitana predstavnicima Skupštine od strane premijera, da se glasalo i da je potpisano od predsjednika Kosova, premijera i svih drugih prisutnih predstavnika.

U tački 6.10. se argumentuje da prezentacija teksta, glasanje i ceremonija potpisivanja potvrđuju specijalnu prirodu sjednice od 17.02.2008.godine i Deklaracije o nezavisnosti. Kaže se da to ne predstavlja akt Privremenih institucija, niti je donijet od strane neke od privremenih institucija, i u suprotnosti je sa uobičajenim načinom donošenja odluka Privremene Skupštine.

Iz prethodnog se vidi da su predstavnici Kosova detaljno planirali svaku riječ unaprijed, kao što su ‘’more than a usual’’, ‘’historical’’, ‘’pre and after independence’’, ‘’future’’ kako bi u formalno-pravnom smislu, koji niko ne može realno primijetiti tokom događanja, napravili otklon od Privremene Skupštine, a da sa druge strane svijet obiđe netačna informacija da je Privremena Skupština usvojila Deklaraciju nezavisnosti.

U nastavku izjašnjenja Kosovo predstavlja sudu još dokaza da je (op.a. UN koristio obmanjujući jezik kad je postavio pitanje sudu u vezi postupanja privremenih institucija):

• Deklaracija o nezavisnosti nije podnijeta na prvo i drugo čitanje, kao niti je prošla kroz skupštinske komitete, kao što je slučaj kad postupa Privremena Skupština. U ovom slučaju se glasalo direktno.
• Deklaraciju su potpisali svi prisutni, a odluke Privremene Skupštine potpisuje samo predsjednik Skupštine.
• Deklaracija je potpisana odmah nakon glasanja, a ne nakon čekanja uobičajenih 48 sati kada se može uložiti prigovor protiv teksta.
• Deklaracija o nezavisnosti nije poslana šefu UNMIK-a kao što je bio slučaj sa svim aktima usvojenim od strane Privremene Skupštine.
• Deklaracija nije publikovana u Službenim novinama Privremenih institucija samouprave na Kosovu.

U tački 6.11. se konstatuje da svi ovi elementi demonstriraju da Deklaraciju nije usvojila Privremena Skupština i da je sve bilo drugačije prirode od uobičajenog postupanja i procedura Privremene Skupštine

 U tački 6.12. se poentira da je razumijevanje da se radi o specijalnom događaju bilo rašireno među narodom Kosova. Kada je održavanje vanredne sjednice javno najavljeno od strane premijera Tačija, narod Kosova je zajedno izašao na ulice Prištine i svuda širom zemlje da slavi dan nezavisnosti. Sljedećeg dana, Generalni sekretar UN, Ban-Ki-mun, komentarisao je proslavu sljedećim riječima: ‘’U većem dijelu Kosova, bila je miroljubiva proslava od strane desetina hiljada ljudi pozdravljajući deklaraciju’’.

Igra riječi i procedure 17.02.2008.godine tokom proglašenja Deklaracije o nezavisnosti

Svi ovi navedeni argumenti su imali efekta kod MSP-a koji se složio da Deklaraciju o nezavisnosti nije usvojila Privremena Skupština, iako je očigledno da se ovdje radilo o igri riječi i procedure, kao što je gore citirani sudac Peter Tomka sumnjao čitajući sve ovo, no međutim, sudije su u izolovanim zidinama haškog sudskog zdanja suvoparno trijebili i prosijavali ‘dokaze’ koji su im bili predočeni i tu nema velikog problema, jer sudovi uglavnom tako funkcionišu.

Problem je u tome što za ove ‘dokaze’ koje autori dostavljaju sudu 14 mjeseci nakon proglašenja nezavisnosti, niko nije znao u trenutku proglašenja 17.02.2008.godine, osim političke grupe autora deklaracije i šefa UNMIK-a, i zato što je UN kao najveća institucija na svijetu mjesecima postupala i širila lažnu vijest, a da niko iz Prištine nije zaustavio širenje dezinformacije. Nije sporno da se albanski narod na ulicama radovao proglašenju nezavisnosti, i treba da se raduje, isto tako bi se srpski narod radovao da je Kosovo u sastavu Srbije, ali naravno da narod nije imao pojma ni je li Skupština ni nije li Skupština usvojila akt, ni da li će odluka biti objavljena u Službenom glasniku, ni da li je prošla komisije i da li se tekst dva puta trebao čitati po proceduri, jer to sve narodu nije ni bitno niti se u to razumije.

Pokretanje međunarodne krivične istrage zbog obmane   

Na kraju ovog dijela ćemo citirati još samo jednu tačku iz izjašnjenja autora deklaracije koja zaslužuje da se u vezi iste pokrene i međunarodna krivična istraga:

Tačka 6.14. Engleski i francuski prevod Deklaracije o nezavisnosti uključen od strane Sekreterijata Ujedinjenih nacija u dosijeu 371 ne odražava stvarni sadržaj Deklaracije o nezavisnosti koji je pročitan na albanskom, o kom se glasalo, i koji je potpisan 17.februara 2008.godine. Posebno, riječi: ‘’Skupština Kosova… odobrava…’’ (‘’L ‘Assemblee du Kosovo… Approuve…’’) se ne pojavljuje u originalnom tekstu. Republika Kosovo stavlja na pažnju sudu fotografije originalne Deklaracije o nezavisnosti (kao prilog 1) i njen prevod na engleski i francuski. Ova je Deklaracija zapravo pročitana, o kojoj se glasalo, i koja je potpisana tokom vanredne sjednice Skupštine 17. Februara 2008.godine – naveli su autori deklaracije u izjašnjenju pred sudom.

Zaključak i rekonstrukcija događaja

Kosovski politički lideri su u periodu između 2002.-2005. naučili da Specijalni predstavnik UN-a na Kosovu, tzv.šef UNMIK-a, ne dozvoljava da Privremena Skupština usvaja akte vezane za jednostrano proglašenje nezavisnosti Kosova, jer je nekoliko puta u tom periodu u skladu sa Rezolucijom 1244 poništavao takve akte i činio ih ništavim. Neke države su u svojim izjašnjenjima pred sudom pokušale da neuspjele pregovore strana sa Martijem Ahtisarijem u periodu 2005.-2007. predstave kao trenutak iscrpljenosti mandata privremenih institucija po Rezoluciji 1244 i kao ključni razlog zašto bi Specijalni predstavnik UN na Kosovu mogao tolerisati akt o nezavisnosti Privremene Skupštine u 2008.godini, suprotno svojoj praksi iz perioda 2002. – 2005., no očito ovo nije bilo prihvatljivo Joakimu Rikeru kao utemeljen prijedlog, što je kasnije MSP potvrdio kao ispravno stajalište da propali pregovori nisu mogli omogućiti Privremenoj Skupštini da proglasi nezavisnost. 

Međutim, nakon propasti pregovora koje je vodio Marti Ahtisari bila je već donijeta politička odluka da se proglasi nezavisnost, ali se ispostavio problem kako to izvesti a da Specijalni predstavnik Joakim Riker ne poništi taj akt Privremene skupštine. Jer ako bi Joakim Riker poništio akt Privremen skupštine, onda niti jedna država koja je priznala Kosovo u tom slučaju to ne bi uradila, pa bi se morao tražiti neki drugi modalitet i drugi trenutak za proglašenje nezavisnosti ili bi se morali obnoviti pregovori sa Republikom Srbijom do postizanja finalnog sporazuma.

Tada se vjerovatno počela razmatrati opcija da to urade albanski parlamentarci izvan Privremene Skupštine. Možda je bila opcija da se takav čin napravi čak izvan zgrade Privremene Skupštine, u nekom hotelu ili konferencijskoj sali ili kakvom drugom znamenitom objektu sa simboličnom vrijednošću. Realno gledano to bi bio rizičan potez, jer bi otišla zbunjujuća slika u svijet. Bilo bi očigledno da su parlamentarci albanske nacionalnosti napustili zvanične institucije iz okvira Rezolucije 1244 i u privatnoj režiji proglasili nezavisnost Kosova, a da je onih 10 srpskih parlamenataraca i plus jedan Goranac ostalo u zvaničnoj Skupštini u skladu sa međunarodnim pravom, kako reguliše Lex specialis Rezolucija 1244. Sa takvom slikom koja bi otišla u svijet sigurno bi bilo problematično i onim zemljama koje politički podržavaju Kosovo da podrže takvu nezavisnost.

Zbog toga je zapravo veoma logično ovako kako se desilo, da se najavi Skupština Kosova na kojoj će biti proglašena nezavisnost, u tom slučaju iz Skupštine izlazi deset Srba i jedan Goranac, Albanci ostaju. Gosti koji dođu na Skupštinu svakako ništa neće moći shvatiti, jer kako bi gosti i znali kakva je procedura kada se proglašava nezavisnost i da li će npr.Deklaracija biti objavljena u Službenim novinama ili neće. Specijalni predstavnik Joakim Riker je morao biti dobro upoznat sa planom da će se pažljivim proceduralnim i verbalnim manevrima u papirima napraviti jasan odmak od Privremene Skupštine, pa zbog toga nije intervenisao ni prije, ni tokom, ni posle Skupštine, a na zahtjev i pismo koje je dobio od Republike Srbije je jednostavno odlučio da ćuti. Realno nije imao druge opcije nego da ćuti, jer da je odgovorio i pojasnio Srbiji da neće Skupština donijeti odluku, to bi onda Srbija iskoristila da zaustavi priznanja, pa bi cijeli plan pao u vodu.

Ovo do sada može biti prihvatljiv scenario za Joakima Rikera, koji je realno morao imati najveću brigu kako će to sve proći, jer nije sporno što to Albanci žele, oni su to oduvijek željeli, nego je jedino tu sporno kako mora postupiti nadležna osoba po Rezoluciji 1244. Albancima nije bio nikakav problem da naprave ovakav manevar, jer iz njihovog ugla gledano, ako su se mogli oružano boriti i ginuti za nezavisnost, zašto ne bi pokrenuli još tu jednu proceduralnu papirnatu bitku, bez obzira koliko je to bila manipulativna akcija ili nastavak rata specijalnim metodama.

Ipak ostaje veliko pitanje, bez obzira što se pravno ogradio, kako se šef UNMIK-a usudio da u Savjetu bezbjednosti proširi lažnu vijest i da u kontinuitetu dalje insistira u održavanju zablude. U junu 2008.godine dolazi do smjene na čelu UNMIK-a, ali ni novi šef ne otkriva svijetu pravu istinu.

Iako nije realno očekivati da velike zemlje koje su priznale Kosovo na bazi dezinformacije, kao i neke druge zemlje koje su iskoristile ovu situaciju da priznaju neke druge regione koji su jednostrano proglasili nezavisnost, izvrše korekciju svoje odluke, ali je ipak neophodno utvrditi punu istinu o ovim događajima zato što je dovedena u pitanje kredibilnost postupanja i donošenja odluka Ujedinjenih nacija i raznih država koje nisu pravilno informisane o čemu zauzimaju stavove, što je sve zajedno pokrenulo lanac događaja širom svijeta koji je doveo do globalne ugroženosti međunarodnog pravnog poretka, pa sve do toga da se u ukrajinskoj krizi kao izgovor koristi Kosovo, sa sve zveckanjem nuklearnim naouružanjem.

Zbog svega bi Kosovo moglo ponijeti neslavnu titulu najskuplje ‘fake news’ u istoriji.

Interesantno bi bilo dodatno istražiti koliko je zemalja sve vrijeme bilo u uvjerenju da je Skupština Kosova usvojila Deklaraciju, koliko zemalja je sve vrijeme znalo da je politička grupa lidera usvojila Deklaraciju, a koliko zemalja je na početku 17.2.2008.godine smatralo da je Deklaraciju usvojila Skupština, a kasnije u momentu slanja izjašnjenja sudu znalo da se radi o političkoj grupi.

Nevažno je za ovu temu da li Kosovo u suštini stvari ima pravo na nezavisnost ili nema, niti se ovaj tekst bavio tim pitanjem.

Napomena: Ovaj tekst je napisan isključivo na bazi dokumenata Međunarodnog suda pravde bez kontaktiranja bilo kojih drugih izvora izvan zvaničnih dokumenata, svi citati proizilaze iz zvaničnih dokumenata a nalazi i zaključci autora su logička rekonstrukcija događaja koja proizilazi iz dokumenata.